Έχουν περάσει 6, 5 χρόνια από τη λειτουργία του θεσμού των αιρετών περιφερειών στη χώρα μας με το νόμο 3852/2010 περί της νέας αρχιτεκτονικής αυτοδιοίκησης και αποκεντρωμένης διοίκησης (Πρόγραμμα Καλλικράτη) , όπου μπαίνουν και στην Ελλάδα νέοι όροι για την άσκηση της αποκεντρωμένης διοίκησης στο μοντέλο της Ευρώπης των περιφερειών.
Μέσω του νέου μοντέλου, ιδεατά, η βούληση του νομοθέτη ήταν η ελληνική αυτοδιοίκηση να επωμισθεί έναν ρόλο, που να αντιστοιχεί σε μια πραγματική θεσμική, διοικητική, οικονομική και ιδίως κοινωνική υπόσταση μέσα από τις νέες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. Η ισχυρή και αποτελεσματική αυτοδιοίκηση, που προσδοκούσε να διαμορφώσει ο νομοθέτης, παραπέμπει σε περιορισμένη, αλλά επιτελική παρουσία του κράτους, που θεωρείται ως στρατηγική επιλογή για την ενίσχυση της δημοκρατίας και των συμμετοχικών θεσμών. Ενός συστήματος, απόλυτα συμβατού με τις αρχές και την όλη φιλοσοφία της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης, με αμεσότητα, αλλά και ενισχυμένο ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αφού πλέον ορισμένες και επιτελικές κρατικές αρμοδιότητες θα ασκούνται από την περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΙΣΧΥΡΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Η Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση δεν πρέπει να είναι εργαλείο του κεντρικού κράτους, με αποστολή απλώς να εφαρμόζει τις κεντρικές πολιτικές. Πρέπει να παράγει και η ίδια πολιτική και κυρίως, να μπορεί να προσαρμόζει τις κεντρικές πολιτικές στις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Γι’ αυτό και πρέπει να έχει κανονιστική αυτοτέλεια στον τομέα των ευθυνών της και η κρατική εποπτεία να μην εμποδίζει την ελεύθερη πρωτοβουλία και δράση της. Η αποκέντρωση του κράτους και η ενδυνάμωση της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι δύο παράλληλες διαδικασίες, που πρέπει να συντελούνται εναρμονισμένα έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η όσο γίνεται πιο λειτουργική και ικανοποιητική απάντηση στα δύο παραπάνω θεμελιώδη ερωτήματα.
Ειδικότερα, ως προς τις αιρετές περιφέρειες, απαιτούνται ισχυρές περιφέρειες με αρμοδιότητες αλλά και πόρους που θα προκύπτουν από μια γενναία φορολογική μεταρρύθμιση όπου θα αναθέτει στις περιφέρειες μια γενικότερη οικονομική ευθύνη χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και θα δημιουργεί μια βάση εσόδων, ικανών να τους εξασφαλίσουν τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν ικανοποιητικά στις λειτουργίες και στα προβλήματα.
Άλλη μια σημαντική διάσταση που θα πρέπει να αναδεχθεί για τη δυναμική των περιφερειών είναι το γεγονός πως οι τοπικές και περιφερειακές κοινωνίες έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα και αναπτυξιακές προοπτικές που θα πρέπει να αξιοποιούνται στο πλαίσιο ευρύτερων Διαπεριφερειακών και Διασυνοριακών συνεργασιών, με εργαλεία όπως είναι πχ ο τουρισμός, ο πολιτισμός, το περιβάλλον, το επιχειρείν, κα, πλεονεκτήματα τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη σχέσεων και συνεργασιών με άλλους εταίρους στο πλαίσιο πολιτικών ‘ήπιας ισχύος’ ( soft power) , όπως θα λέγαμε στις διεθνείς σχέσεις. Παράλληλα δεν πρέπει να παραβλέπουμε και το γεγονός πως οι τοπικές κοινωνίες είναι οι κύριοι αποδέκτες απειλών και πιέσεων, όπως είναι πχ. το μεταναστευτικό-προσφυγικό και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, προβλήματα στα οποία οι ίδιες οι κοινωνίες πρέπει να έχουν κυρίαρχο ρόλο και λόγο αλλά και εργαλεία για την αντιμετώπιση τους.
ΑΙΡΕΤΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ: ΕΓΙΝΕ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΗΜΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΑΡΚΕΤΟ;
Αξιολογώντας τη λειτουργία του θεσμού στην πράξη, μπορούμε να μιλάμε για ένα μέλλον ευοίωνο ή πεπερασμένο καθώς το θεωρητικό πλαίσιο λειτουργίας των περιφερειακών αυτοδιοικήσεων απέχει πολύ από την πρακτική του εφαρμογή καθώς μετά από 6,5 χρόνια ύπαρξης τα προβλήματα και οι αδυναμίες είναι ορατά μέσα από την καθημερινή διοίκηση αλλά είναι και αποτυπωμένα σε κείμενα αρμοδίων φορέων.
Προβλήματα και αδυναμίες που αναδεικνύουν πως ο νεότευκτος θεσμός παραμένει μετέωρος καθώς εν της πράγμασι αποδείχθηκε πως: 1ο ) οι νέες περιφερειακές οντότητες δεν έχουν σε πολλές περιπτώσεις ένα διακριτό και σαφές λειτουργικό πλαίσιο αρμοδιοτήτων σε σχέση με τους άλλους δυο βαθμούς διακυβέρνησης σε πολλούς τομείς ( κράτος και δήμοι), 2ο) απουσιάζει ένα πλαίσιο επιτελικών αρμοδιοτήτων σε καίριους τομείς της περιφερειακής ανάπτυξης, 3ο ) δεν υπάρχει καμία αντιστοίχιση πόρων και αρμοδιοτήτων, 4ο ) οι τοπικές κοινωνίες δεν έχουν αντιληφθεί το ρόλο και τις αρμοδιότητες των περιφερειών σε σχέση με τους δήμους , και 4ο) φαινόμενα όπως η υποστελέχωση των υπηρεσιών καθώς και η έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων από τους αιρετούς (σε πολλές περιπτώσεις), οδηγούν σε δυσλειτουργία του θεσμού .
Στο πλαίσιο της διαδικασίας της αναθεώρησης του Καλλικράτη, κομβικά σημεία τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από όλα τα αρμόδια όργανα και επιτροπές είναι τα εξής:
-Η Ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου Περιφερειακής Διακυβέρνησης, με νέα διοικητική και διαχειριστική φιλοσοφία με μια νέα μορφή κωδικοποίησης των σχέσεων κράτους-αυτοδιοίκησης και πολίτη, που θα θέτει με απλό, σαφή και εύληπτο τρόπο το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας του θεσμού.
–Η εκχώρηση επιτελικών αρμοδιοτήτων και πόρων μέσα από ένα γενναίο σύστημα θεσμικής και φορολογικής μεταρρύθμισης για να μην υπάρξει αφενός καμία διοικητική σύγχυση και αφετέρου καμία περαιτέρω επιβάρυνση των πολιτών.
-Η Βελτίωση της θεσμικής ικανότητας των περιφερειακών και τοπικών αρχών με την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο είναι πολύ σημαντικό για τη βελτίωση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων και την εφαρμογή τους.
– Η Ενδυνάμωση των περιφερειών ως κύριοι δρώντες άσκησης πολιτικών ήπιας ισχύος στις ευρωπαϊκές και διεθνείς σχέσεις
-Η Ρητή κατοχύρωση της Περιφερειακής Διακυβέρνησης στο Σύνταγμα (άρθρο 102), ώστε να οριοθετηθεί η αυτοτέλεια και ο νέος της ρόλος στο υπερτοπικό επίπεδο, μια πρόταση που έχει κατατεθεί από τη ΕνΠΕ και αποτελεί τη δικλείδα ασφαλείας αφενός για το μέλλον του θεσμού και αφετέρου για τα επόμενα μεταρρυθμιστικά βήματα του ελληνικού κράτους.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Σε αυτούς τους πολύ δύσκολους και επικίνδυνους καιρούς που βιώνουμε, όπου απαιτείται σύνεση, σοβαρότητα και συλλογικότητα σε όλα τα επίπεδα άσκησης της ελληνικής διακυβέρνησης , είναι αδήριτη η ανάγκη ενός συνεκτικά προσδιορισμένου επιτελικού Μοντέλου Διακυβέρνησης, Πολυεπίπεδου και Πολυσυμμετοχικού με Ποιοτικούς Θεσμούς Οικονομικής και Κοινωνικής οργάνωσης του Κράτους και της Αυτοδιοίκησης .
Πόσο δε μάλλον σε ένα επισφαλές περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, με το υδροκέφαλο και συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης να έχει πλέον χρεοκοπήσει και ο μετασχηματισμός του κράτους να αποτελεί αναγκαία συνθήκη για το μέλλον της Ελλάδας και τη ανάδειξη ενός αξιόπιστου Οδικού Χάρτη εξόδου από την κρίση .
Η αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου στη χώρα μας δεν θα έλθει από το κέντρο και τις μητροπόλεις αλλά από την Άλλη Ελλάδα, την Περιφερειακή Ελλάδα, την Ελλάδα του Μόχθου, της Παραγωγής και της Ανάπτυξης.
Ελευθερία Φτακλάκη
Περιφερειακός Σύμβουλος & τ.αντιπεριφερειάρχης Ν.Αιγαίου
Υποψήφια διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Πολιτικός Επιστήμων- Mcs Διεθνείς σχέσεις